Attachment Parenting Turkiye

Birçok ebeveyn “Çocuğumu nasıl kontrol altında tutarım?” sorusuna  kültürümüzde oldukça yaygın yöntem olan “tehdit, ceza, rüşvet ve ödül ile” cevabını verir.

Aileler genellikle tüm bu koşullu ebeveynlik yaklaşımlarında ödül (övgü, olumlu pekiştirme vs.), ceza (şaplak, fiziksel ceza azarlama, mola vb.) ve diğer kontrol yöntemlerinin çocuklar üzerindeki kısa ve uzun vadedeki etkilerini sorgulamazlar.

Ödül ile cezanın amaçları, işlettikleri mekanizma ve yarattıkları sonuçlar benzerdir. Kısacası, ödül ile ceza aynı madeni paranın iki yüzüdür, ama o paranın alım gücü pek yoktur.

Bu yazıda ödülün ve cezanın ne olduğunu ve neden kullanılmaması gerektiğini irdeleyeceğiz.

Ödül Nedir?

Ödül belli bir davranışın oluşması ya da istenmeyen bir durumun ortadan kalkması amacıyla verilen ve bu kişi açısından cazip olan nesne ya da aktivitedir. Bu nesne/aktivitenin ödül olmasının nedeni bir “koşula” bağlı olarak sunuluyor olmasıdır. Örneğin çocuğa “yemeğini bitirirsen parka gidebilirsin” diyen bir anne, yemeğini bitirmesi koşuluyla parka gitmeyi ödül olarak sunmuş olur.

Ödül, psikolojide “Davranışçılık” olarak bilinen ve B.F.Skinner’in öncülük ettiği bir yaklaşımdır. Buna göre;  her eylemi bir ödül getirip getirmediğine ve pekiştirilip pekiştirilmediğine göre belirler ve tamamen davranışa odaklanır.

Ödül çocukları nasıl olumsuz etkiler ?

1. Ödül gerçek öğrenmeyi, ilgiyi engeller. Kalıcı öğrenme için iç kaynaklı motivasyon gereklidir. Bu motivasyon da yaptığınız işi, işin kendisi yüzünden sevmenizdir. Çocuk öğrenmekle ilgili içsel bir motivasyon hissetmiyorsa öğrendiği bilgiyi uzun süre belleğinde saklayamaz, unutur, ödül almak için yaptığı işe olan ilgilisini yitirir.
2. Amaç-araç sapmasına yol açar. Ödülle ödev yapan çocuk, ödevi araç, ödülü amaç olarak görür. Hatta çocuk ödevi ödüle engel olarak görerek ödevden soğur. (Örneğin, bilgisayar oynama ödülüyle ödevini yapan çocuk; ödevi araç, ödülü amaç olarak görür.)  Amaç da araçtan daha değerli olduğu için, ödeve (araç) olan ilgisi azalır. Bu nedenle çocuğa ödülle bir iş yaptırmak doğru değildir. Onun yerine neden ödevi yapmak istemediğini sormak ve ona çözüm bulmaya çalışmak daha doğru bir yaklaşımdır.
3. Övgü ile  ödüllendirilen  çocuk, başarılarından gurur duymayı beceremez, hatta neyin bir başarı olduğunu bile anlayamaz övgü bağımlısına dönüşür ve yetişkinliğinde sürekli birinin onaylamasına (eşinin, müdürünün onu övmesi halinde  coşar ya da bu durumun tersi olduğunda mutsuz olur.) ihtiyaç duyar.
4. Övgü çocuğun öz güvenini, öz saygısını olumsuz etkiler. Öz güveni arttıran  mekanizma, öz yeterlilik inancıdır. Ödül, çocukta koşullu özsaygı oluşturur yani “ben bu becerileri yerine getirirsem  başarılıyım, ailem tarafından sevilen, değer gören biriyim” ya da “başarısız olduğumda değersizim, beceriksizim” şeklinde dalgalı bir benlik algısı yaratır.
5. Ödül ve rekabet yargı ortamı yaratır. Çocuk kazansa da kaybetse de kendisini değersiz hisseder.  Kazanınca öz benliğiyle değil de davranışıyla kabul gördüğü için değersiz hisseder.
6. Ödül dışsal bir kontrol mekanizması olduğundan kendini denetleme yeteneğini de olumsuz etkiler. Ödüllendirmeler yoluyla yetiştirilmiş bir çocuğun kendini denetlemesi  mümkün değildir. Bu da öz denetimden yoksun yetişkinler yaratır.
7. Ödülün olduğu yerde öğrenme, yaratıcılık ve gelişim durur. Çünkü yaratıcı olmak ve özgün eserler ortaya koymak kişinin iç motivasyonuna bağlıdır. Bir şey yapabilmek için dış motivasyonlara bağımlı olmuş bireylerin esnek düşünme becerisi körelir.
8. Ödül çocuğun sorumluluk bilincini öldürür ve muhakeme becerisini köreltir.
9. Ödül çocuğun davranışını kontrol eden bir mekanizmadır. Ödülle iş yapan çocuk, kendini kontrol edilmiş hisseder.
10. Çocuk bir işi zorla ve ödül için yapıyorsa bu dış motivasyondur.  Bir işi sevdiği için yapıyorsa bu iç motivasyondur. Bir insan hayatta olup bitenleri ne kadar kendi kontrolü altında görüyorsa o kadar iç kontrol odaklıdır. Ne kadar kendi kontrolü dışında görüyorsa o kadar da dış kontrol odaklıdır. İç kontrol odaklı kişiler başarılı ve mutludurlar, dış kontrol odaklı kişiler ise kendilerini piyon olarak görürler.
11. Ödül bir yapay sevgi aracıdır. Gerçek sevgide odak bireydir, yapay sevgide odak davranıştır. Ödül bir değerlendirme yöntemidir. Ödüle ulaşanlar başarılı, ulaşamayanlar başarısız kabul edilir.
12. Ödül çocukta stres yaratır. Ödülün büyüklüğü arttıkça, stres düzeyi de o kadar artar.
13. Ödül amaç olduğunda, çocuklar hep kolay işleri seçerler. Zor görev ve ödevleri seçmemeyi öğrenirler.
14. Ödül var olan değerlere zarar verir. Yeni değer de kazandırmaz. Değerler içselleştirme yöntemiyle kazanılır, ödül kullanıldığında değerler dışsallaşır.
15. Araştırmalar ödül vaadiyle harekete geçirilen bireylerin daha kötü iş çıkardığını, daha niteliksiz düşünceler ürettiğini, daha az öğrendiğini, hatta ahlaki ilkeleri robot gibi uygulamaktan öteye gidemediğini ortaya koymaktadır. Ödülle öğrendiğimiz yegâne şey, ödül karşılığında itaat hatta biat etmektir. Kazanç ise ödül bağımlılığından ibarettir.

Ceza Nedir ?

Ceza, çocukların gelecekteki davranışlarını değiştirmek amacıyla hoş olmayan bir olay veya durum yaşamalarına yol açmak veya hoş olan bir deneyimden yoksun bırakmaktır. Ceza yaramazlık (!) yapan çocuğa yaptığı hata nedeniyle bir bedel ödetmektir.

Ebeveyn çocuğunun uygun görmediği davranışını değiştirmek, ona net bir mesaj vermek için bağırabilir, fiziksel şiddet uygulayabilir ya da çocuğu arzulanan objeden/etkinlikten yoksun bırakabilir.

Otoriter ebeveynlerin çocuklarını cezalandırma olasılığı daha yüksektir. Onlara göre ceza daha çok bir şaplak gibi, fiziksel acı ve ıstırap vermek anlamına gelir.

Ceza çocukları nasıl olumsuz etkiler?

1. Ceza, çocuğa kendini nasıl kontrol edeceğini öğretmek yerine, çocuğu kontrol etmekle ilgilidir. Ve genellikle, ceza çocuğun kendisi hakkındaki düşüncelerini, benlik algısını değiştirir ve olumsuz etkiler. Sert cezalara maruz kalan çocuk, “Doğru olamayan bir davranışta bulundum.” yerine “Ben kötü, beceriksiz, aptal bir çocuğum.” diye düşünmeye başlar ve buna inanır.
2. Ceza, çocuğa kendini kontrol edemeyeceğini öğretir. Çocuk tarafından alınan ve öğrenilen mesaj, ebeveyninin onun davranışlarını sürekli kontrol etmesi gerektiğidir çünkü bunu kendi başına yapamıyordur.
3. Ceza, daha uygun veya istenen davranışlarla ilgili herhangi bir bilgi sunmaz. Çocuk belirli eylemleri gerçekleştirmeyi öğrenirken, ne yapması gerektiği konusunda gerçekten bir şey öğrenmez.
4. Cezalar, çocuğa nasıl davranılacağını öğretmez. Örneğin kardeşine vurduğu için bir şaplak cezası alan bir çocuk, çatışmanın barışçıl yollarla nasıl çözüleceğini öğrenmez. Bunun yerine, vurmanın neden sorun olduğu konusunda kafası karışır, ona şaplak atmanın normal olduğunu fakat kardeşine vurduğu için anne/babası tarafından fiziksel şiddete maruz bırakıldığını düşünür.
5. Ceza, gücün nasıl kullanılacağına dair bir model teşkil eder. Çocuklara fiziksel cezalar vermek onlara, şiddet kullanmanın, sorunları çözmek için kaba kuvvet uygulama örneklerini gösterir.
6. Ceza çocukların, neden böyle davrandığına veya daha başka nasıl davranabileceğine odaklanmak yerine, acı çektiren kişiye karşı öfkeyi sürdürmelerine neden olur.  Örneğin; eğlenceli bir ortamdan alınıp odasına gönderilerek, “mola cezası” verilen çocuk, ebeveynlerinin ne kadar zalim olduğunu ve bu cezaya neden olan kişiden nasıl intikam alacağını düşünür ve buna odaklanır. (ve belki de başının belaya girmesine neden olan diğer kardeşten öcünü nasıl alacağını planlar)
7. Ceza, uzun süreli davranış değişikliği sağlamaz. Eninde sonunda etkisini yitirir. Cezadan kaynaklanan davranış değişiklikleri genellikle geçicidir. Cezalandırılan davranışlar geri çekildikten sonra aynı davranışların yeniden ortaya çıkması olasıdır.  
8. Ebeveynler,  güç ve otoritelerini kullanarak ve ceza vererek çocuğu bir şey yapmaya her zorlayışlarında çocuğun kendini denetleme ve sorumluluk edinmeyi öğrenme şansını  elinden alır.
9. Ceza kullanarak otorite sağlamaya çalışan anne/babalar; karşı koyan, meydan okuyan, başkaldıran, olumsuz davranan, düşmanlık, saldırganlık gösteren, yalan söyleyen, duyguları saklayan, başkalarını suçlayan çocuklar, yetişkinler yaratırlar. Ayrıca güçlünün her zaman haklı olduğunu öğretirler.
10. Ceza, çocuğu hiddetlendirir. Bunun yaşattığı deneyim iki kat acı vericidir, çünkü çocuk, bir yandan da bu durumu giderecek gücü olmadığını, aciz kaldığını hisseder. Bu durumda bir zamanların mazlumları, ellerine fırsat geçtiğinde zulmedenler olacaklardır. Bunun örnekleri tarih boyunca görülmüştür.
11. Ceza, çocukla ilişkimizi yıpratır. Çocuklara ceza verdiğimizde, onların sağlıklı gelişimleri için şart olan ve onları seven, değer veren, koruyan anne-babaları olduğumuz algısını değiştirmiş oluruz. Onların gözünde, uzak durulması gereken ceza infaz memurlarına dönüşürüz.
12. Ceza tüm maneviyatın gelişimini sekteye uğratır. Ceza nedeniyle  çocuk, davranışlarının sonuçlarının kendisine nasıl dokunacağına odaklanır.  Çocuk eylem ve davranışlarının başkaları için ne sonuçlar yarattığını düşünmez.  Ceza vermek (hatta gelecekte aynı hareketi tekrarlaması halinde yine ceza alacağı yönünde bir de tehdit savurmak) tek bir amaca hizmet eder, o da istediği her şeyi çaktırmadan yapma becerisini kesinleştirmektir. Bu durumda YALAN’a teşvik eder.
13. Ceza, çocugun daha benmerkezci olmasına yol açar. Çocuk, yalnızca bir kuralı çiğnemenin veya bir yetişkine karşı gelmenin kendisine ne tip etkiler yapacağıyla (Yani, yakalandığı zaman ne tip sonuçlara katlanmak zorunda kalacağıyla) ilgilenir.

Ödül ve Ceza:

• Ödül ve ceza aslında aynı şeydir. İkisi de kontrol mekanizmasıdır. Bunlar var olan değerleri zayıflatır, yeni değerlerin de öğrenilmesini engeller.
• Aile çocuğa ödül vaat ettiği an, aslında gizli ceza vermiş oluyor. Çünkü çocuk ödüle ulaşamazsa kendisini cezalandırmış hisseder.
• Ödül cezayı içinde barındırdığı gibi, ceza da içinde ödülü barındırır. Ceza olduğu zaman kişi; “Bu işi de yapmam cezamı da çekerim.” der. Ceza o davranışı yapmamayı meşrulaştırır.
• Ödül ve ceza, çocuğa kendisini değersiz hissettirir ve çocuk koşulsuz sevgiyi öğrenmekten mahrum kalır.
• Ödül ve ceza, dışsal kontrol mekanizmaları olduklarından kendini denetleme yeteneğini de olumsuz etkiler. Bu yöntemlerle yetiştirilmiş bir çocuğun kendini denetlemeyi becermesi mümkün değildir. Bu da özdenetimden yoksun yetişkinler yaratır.

Aileler nasıl davranmalıdır?

Nihai olarak ödül ve ceza aynı şeydir. Her ödül de içinde cezayı her ceza da içinde ödülü barındırır. Aile ödül/ceza vaadiyle bir davranış öğretmeye çalıştığında tüm saydığımız sebepler dolayısıyla çocuğun ruh sağlığına zarar verdiğinin farkında olmalıdır.

Ödül ve ceza gibi kontrol sistemleriyle uzun vadede kalıcı davranışlar kazandırılmaz. Önemli olan davranışın kökünde olan değerler sistemini oluşturmaktır. Bu da ebeveynlerin çocuğa doğru model olması yoluyla gerçekleştirilir. Çünkü çocuklar söylenenleri değil, gözlemlediklerini yaparlar.

Aile, çocuğu ödülle motive etmek yerine, yaşına uygun sorumluluklar vermelidir.

Ödül ve ceza, ailenin ihtiyaçlarını ön planda tutar, ama asıl önemli olan çocuğun ihtiyaçlarıdır. İhtiyaçlarının temelindeki duyguyu keşfetmek gereklidir. Çözüm ise çocukla işbirliği yapmak, doğru ilişki kurarak beraber çözüm üretmektir. Ödül yerine geribildirim ve özdeğerlendirme yapılarak çocuğun gelişim ihtiyacı karşılanmalıdır.

Çocuğuyla ilgili sorun yaşadığını düşünen anne/babaların yapmaları gereken ilk şey; çocuğu değil kendilerini düşünce düzeyinde değiştirmek olmalıdır.

Özetlemek gerekirse: Önemli olan, çocuk için beslediğimiz duygular değildir; onun bu duyguları nasıl deneyimlediği ve kendisine karşı tutumlarımızı nasıl değerlendirdiğidir. Yani çocukların aldığı mesajdır, bizim gönderdiğimizi sandığımız değildir.

Ebeveyn olarak çocuklarımızın yaşamlarına katılmamız ve o yaşamdaki ayrıntılardan haberdar olmamız için onlara sağlıklı, güvenli bir ortam yaratarak destek, rehber olmalıyız. Çocuğumuzun ne olursa olsun sevildiğini hissetmesini sağlamalıyız.

En doğru ilişki; güven, empati ve paylaşım temelli bir iletişimle sağlanır.  Yapılması gereken tavsiye vermek değil, çocukla ilişki kurmaktır. Bu da dinleyerek, onu anlayarak ve onunla zaman geçirerek sağlanır.

Umarım faydalı olmuştur.

Kaynaklar:

Kohn, A. (2015). Unconditional Parenting: Moving from Rewards and Punishments to Love and Reason. Atria Paperback.New York.

Bolat, Ö. (2016). Beni Ödülle Cezalandırma. Doğan Yayıncılık. İstanbul

HAKKINDA:

İnsan davranışlarına ve bilimine olan merakı henüz çocukluk yıllarında başlayan Derya Dilmeç IKDJAIOUNE, 1983 yılında doğdu.

Üniversitenin 3. yılını İtalya’da Universita Di Torino üniversitesinde Gelişim ve Ergen Psikolojisi ağırlıklı programda yüksek onur derecesiyle tamamladı. Aynı yıl stajını, İtalya’nın Torino şehrinde , gelişim psikolojisi alanında yaptı. 2008 yılında Uludağ Ünv. Psikoloji bölümünden onur derecesiyle mezun oldu.

Lisans eğitimi ve sonrasında birçok psikoterapi ve psikolojik test eğitimleri almıştır. Ulusal ve uluslararası birçok sertifika almaya hak kazanmıştır. Lisans eğitimi sonrasında ‘’Bilişsel Davranışçı Psikoterapi Eğitimi’’ almıştır. Türkiye ve Fransa’da uluslararası şirketlerde İnsan Kaynakları, Psikolojik Danışmanlık, Rehberlik ve Eğitim alanlarında 10 yıllık tecrübeye sahiptir.

2014 yılında Fransa’nın Paris şehrine yerleşmiş ve Paris’te Gelişim ve Ergen Psikolojisi alanında en köklü üniversitelerinden birinde Çocuk ve Ergen Gelişimi alanında yüksek lisansına devam etmekte olup tez aşamasındadır.

Şu anda Türkiye’de bir ilk olan Gelişen Birey Akademisi projesinde aktif olarak, Koşulsuz Ebeveynlik Prensiplerini  tüm anne ve babalara öğreterek, kendi Potansiyelinin farkında mutlu ve başarılı bireyler yetişmesine yardımcı olmak amacıyla oluşturulan bir platformda çalışmalarını sürdürmektedir.

Farklı kültürleri ve yerleri tanımak amacıyla eşi ve kızı ile birlikte Fransa, Slovenya, İspanya’da belirli süre yaşamıştır.

İyi seviyede İngilizce, Fransızca ve İspanyolca bilmektedir.

Yazılarını düzenli olarak www.tumbebek.com sitesinde yayınlamaktadır.

Facebook: pskderyadilmecikdjaioune

Instagram: deryaikdjaioune

Görsel: english.bayynat.org.lb

 

Ebeveynlik yolculuğumda bazen çok zorlandığımda, kendimi yalnız ve çaresiz, desteksiz hissettiğimde hayal kurmaya başlarım: Yakın çevremde arayıp da bulamadığım koşulsuz kabul, şefkat ve desteği bulmuş olsaydım acaba nasıl olurdu? Bir de üstüne fiziksel destek de gelseydi: “Naniii naniii açılın yoldan! Aldığımız sinyallere göre bu evde desteğe ihtiyaç duyan bir ap’anne/ap’baba varmış. APDT kapınızda! (AP Destek Timi)” Evdeki hiçbir işe yetişemediğim, çamaşırların Ağrı Dağı ile iddialaşırcasına gün be gün yükseldiği, ütü yapmaya vakit bulamadığımdan eşimin işe gidecek gömlek bulamadığı (en güzeli home office bence 🙂 ), oğlumun çorap ararken okula geç kaldığı (unschooling’e de sıcak bakıyorum aslında 🙂 ) derdimi anlatacak, içimi dökecek kimse bulamadığım, “Hala emziriyor musun? Yatağını ayırmayacak mısın? Hala işe başlamadın mı?” sorularıyla içten ve dıştan boğulduğum anlarda bana güç verecek, kim olduğumu hatırlatacak, sırtımı sıvazlayacak, hiçbir şey yapmasa da yürekten dinleyip anlayacak, desteğe ihtiyacım olduğunda destek, cesarete ihtiyaç duyduğumda cesaret verecek, kısacası tüm bunların özeti: o anki ihtiyacımı görecek ve gönüllü olarak karşılayacak birinin hayalini kuruyorum. Umutlanıyorum. Şu an için, çocuklarım için, kendim için, farkındalığa açık tüm aileler ve çocukları için ve gelecek için umutlanıyorum.

 

Gelecekte çocuklarımın ebeveyn oldukları ilk günün hayaline dalmış buluyorum kendimi. Onlar ebeveyn olacak! Aman tanrım, ne büyük heyecan! O’nun kucağında bebeği var artık! Peki ben “ne” olacağım? Ap’nine! Peki bir ap’nine nasıl olunur ki? Gözümün önünde pamuk saçlı, yumuşacık ses tonu ve şefkatli vücut diliyle tatlış mı tatlış ve bir o kadar da dinç bir kadın beliriveriyor (“Dinç mi?” dediğinizi duyar gibiyim :). Hayal bu iste). Çocuklarımın ebeveynlik yolculuğunda ben nasıl bir ap’nine olacağım? İşte tam bu noktada aklımda tek bir şey beliriveriyor: Bağ… Ve devamında ihtiyaçların görülmesi! Koşulsuz kabul, şefkat ve destek! Evet, işte bu! Yine aynı şeyi yapacağım yani, annelik serüvenimdeki gibi, öyle mi? Evet, tam olarak öyle! Onlarla bağ kuracağım, ihtiyaçlarını göreceğim ve gönüllü olarak karşılayacağım.

 

Eğer kız çocuk annesi olsaydım, kızımla zaten oturmuş ve AP temelli bir ilişki biçimimiz olacağından (sevdikleri/sevmedikleri, yedikleri/yemedikleri, sevinçleri/hüzünleri, coşkuları, hayal kırıklıkları, tetiklendikleri, hassas noktaları, beklentileri, doğduğu an, bebekliği, çocukluğu, öğrenciliği, ergenliği, gençliği vs yani bedensel ve ruhsal durumuyla ilgili aramızda birçok bilgi/birlikte yaşanmışlık/paylaşım olacağından) onun anneliğinde ona eşlik etmek biraz da olsa tanıdık olabilirdi. (Burada şunun altını çizmek istiyorum: Kız çocuk/erkek çocuk diye cinsiyetçi bir ayrım olarak görmüyorum bunu. Daha ziyade hamilelik, doğum, emzirme, ilk yıllarda güvenli bağlanma dediğimiz şeyler aslında anne-bebek arasında yoğun olarak yaşanan deneyimler olduğundan anne vurgusu yapmış oldum.) Eğer kız evladım olsaydı ve onun ebeveynlik yolculuğuna eşlik ediyor olsaydım, kendi yaşadığım şaşkınlıkları onun da yaşayacağını ve bunun çok doğal olduğunu aklımdan çıkarmamaya çalışırdım sanırım. Hele o ilk günler… Hem en güzel, hem de bir o kadar yeni ve bilinmezliklerle dolu o ilk günler… Bebek nasıl emecek, nasıl uyuyacak, süt gelecek mi, ağlayınca ne yaparım, kucağımda nasıl tutarım… İlk yavrumu kucağıma aldığım, koynumda uyuttuğum o ilk gece geldi şimdi aklıma. Uykusunda güler ya bebekler, hani meleklere güldü derler, öyle bir gülücük atmıştı, tek yanakta parlayan, Bruce Willis gülüşü dediklerimizden. Ah o ne heyecan bendeki, o ne kalp çarpıntısı! Hele bir de o yandan gülüşün içinden miniminnacik bir gamze çıkmasın mı! Eşime: “Ayyy gamzesi var!” dediğimi hatırlıyorum tıpkı bir çocuk gibi heyecanlı. Mis gibi kokusu, pamuk gibi teni, tüm naifliği ve güzelliğiyle kucağımda işte! Bundan öte güzel bir duygu yaşamadım henüz. İşte benim yavrum da, bebeğini kucağına aldığında gönlünce, doya doya tanışsın yavrusuyla, koklaşsın, O’nunla yaşasın o özel ve tarifsiz anlarını isterdim.

 

“Şimdilik” iki erkek annesi olduğumdan durum biraz daha farklı olacaktır. Birbirinin hayatına henüz girmiş insanlar, yeni bir aile, geniş aile, yeni “biz”, onlar! Düşüncesi bile heyecan veriyor. Benim yavrumun, biriciğimin biriciği, sevdiceği, kıymetlisi. Evet, birbirimizi tanımak için zamana ihtiyacımız olurdu. Yanlarında olmama ihtiyaçları varsa yanlarında olurdum, yalnız kalmaya ihtiyaçları varsa çekilirdim usulca. O’nun (yeni kızımın) özünü, geçmişini, içsel duygu durumunu tam olarak göremeyebileceğim ihtimalini de aklımın bir kösesinde bulundurur, kararlarına saygı duyar, onu anlamaya çalışır, yanında olup destek olur, bir şey yapıyorsa mutlaka bir nedeni olacağını aklımdan çıkarmamaya gayret ederdim. Diğer bir deyişle onunla hep empati halinde olmaya özen gösterirdim. Karşımızdaki insana ancak kendi davranışımızla örnek olabiliriz, ilham kaynağı olabiliriz. Ve ancak koşulsuz kabul açabilir tüm kapıları ardına dek, tüm yaralara merhem olur, tüm yalnızlıkları kucaklar, “beni ben olduğum için seviyor”un tılsımlı iyileştiriciliğiyle yeni bir hayat arkadaşı edinirsin. Yaşın kaç olursa olsun, fikrin ne olursa olsun, aklın nerede olursa olsun… Kalbin o an’da, orada bir atınca, işte o zaman her şey ne kadar da kendiliğinden ve kolay olur.

 

Ve torun(lar)a gelecek olursak, yaşamadım tabi, bilmiyorum ama torunun yeri bir başka der yaşayan herkes. Eminim öyledir. Bir bebek gibisi var mı? Mis kokusu, masumiyeti, tombiş yanakları, her ama her şeyiyle bir mucize! Bebeğimin bebeği! Anneannem oğullarımı şöyle sever: “Oyyy yavrumun yavrusunun yavrusu!” Evet, O bebek hepimizin yavrusu. En basta da annesinin yavrusu. O’nun en çok annesine, annesinin de O’na ihtiyacı olacak. Ben sadece yanlarında hazır bulunacağım ve onları koşulsuzca kocaman seveceğim. İşte benim ap’ninelikten anladığım bu. Benim algıladığım ap’annelikten çok da farklı değil sanırım.

 

Selin Akoğlu

Bal peteği Tibet ve bal küpü Can Ural’ın annesi, attachment parenting savunucusu bir kadın, çocuklarının büyüme serüvenine daha yakından tanıklık edebilmek için mesleğine ara vermiş bir kimyager, kendini yeni yeni keşfetmeye başlamış şaşkın bir kaşif, doğanın ve doğal olanın iyileştiriciliğine ve gücüne gönülden inanan bir doğa sever, bu hayat yolunda iyiliğin ve daha çok iyiliğin büyüyebilmesinin gelecek nesillerden, çocuklarımızdan geçtiğine, bunun da yaşadığımız an’ı kaçırmadan yapılabileceğine inanan bir yolcu.

Çocuklarımızın ağlamalarını görmek bizim için rahatsızlık veren bir durum, sır değil. Minik yavrunuz belli bir neden olmadan gözyaşlarına boğulduğunda nasıl huzursuz olduğunuzu hatırlayın.

Yenidoğanın ana iletişim yolunun ağlamak olduğunu biliyoruz yine de bunu “düzeltilmesi” gereken bir şeymiş gibi görüyoruz. Bebek biraz büyüyüp yürüyen, konuşan küçük bir çocuğa dönüşünce de bazen ondan o ana kadar hep yaptığının – ağlamak – aksine duygularını bizim gibi işlemlemesini bekliyoruz.

Aslına bakılırsa araştırmalar beyinlerimizin ağlayan bir çocuğa istemsizce anında müdahale ettiğini, ağlayan bir çocuk karşısında daha dikkatli ve daha yardıma hazır – ve de hızlı! – bir şekilde davrandığımızı ortaya koyuyor. Ağlayan bir bebek – bizim çocuğumuz olmasa bile – kalp atışımızı hızlandırmak, bizi harekete geçmeye sevk etmek suretiyle “savaş ya da kaç” tepkimizi tetikliyor.

Görünüşe bakılırsa ağlayan küçük bir çocuğa bir karşılık vermemiz gerekiyor, peki ama nasıl?

Ağlayan Çocuğunuz İlle de Mutsuz Demek Değildir

Ağlama pek çok küçük çocuk için bir mutsuzluk yansıması değildir. Ağlama herhangi bir duygunun işlemlenme şeklidir. Küçük çocuklar öfkeden, engellenmiş olmaktan, korkudan, heyecandan, kafa karışıklığından, endişeden ve hatta mutluluktan ağlayabilirler.

İşin kötüsü nasıl hissettiklerini açıklayacak sözel becerileri ile özfarkındalıkları henüz gelişmemiş de olabilir. Yani “Ne oldu?” sorusuna nadiren verimli bir yanıt alabilirsiniz.

“Ağlama!” Demek Hayatınızı Daha da Zorlaştırır

Ağlamaya bir son vermenin çocuğunuzun (ve kalbinizin!) çektiği acıya da son vereceğini düşünebilirsiniz. Ancak küçük çocuğunuza “Ağlamayı kes!” veya “Ağlama!” dediğinizde hemen nasıl hissettiklerini anlamadığınızı düşüneceklerdir. Dolayısıyla mesajları da muhtemelen daha yüksek sesli ve daha ısrarcı olacaktır.

“Ağlamayı bırakmalarını” istediğinizde veya söylediğinizde çocuğunuza aynı zamanda duygularının geçersiz ve önemsiz olduğunu da söylemiş olursunuz.

Ağlama nedeni sizin için incir çekirdeğini doldurmayabilir. Çocuğunuzun o anki hislerini kabul edemediğinizde, her ikiniz de o duyguyu daha olumlu bir şekilde işlemlemeyi öğrenme fırsatını kaçırıyorsunuz.

Anne babalar olarak hedefimiz – her ne kadar ustalık isteyen bir iş olarak görünse de – yavrumuzun duygusal özdenetiminin gelişimine destek olmaktır. Bunu da ancak onlara empati ve anlayış ile yaklaştığımızda yapabiliriz.

Çok Kışkırtıcı Biliyoruz Ama Dikkatini Dağıtmayın

Pek çoğumuz dikkat dağıtmayı duygusal cephaneliğimizin en temel araçlarından biri olarak görüyor. Ağlayan çocuğumuzun dikkatini dağıtıp o anki ağlama nedenini unutturabilirsek ağlamaya da hepten son verebileceğimizi düşünüyoruz. Hangimiz gözyaşlarıyla sırılsıklam olmuş yüzlerin önünde en sevilen oyuncağı sallamadık ya da sıktığımız dişlerimiz arasından tiz bir çaresizlikle şarkı mırıldanmadık ki? 

Ne yazık ki dikkat dağıtma çocuğunuzla bağ kurma ve ona kendi duygularını nasıl ele alacağını öğretme fırsatını kaçırmanıza neden oluyor.

Evet, eğer çocuğunuz bir oyuncak yüzünden başka bir çocukla kavga halindeyse, çocuğunuzun dikkatini ikinci bir oyuncakla dağıtmak tamamen uygun. Ama eğer çocuğunuz ayakkabısını kendi giymek isterken siz giydirdiğiniz için ağlıyorsa duyulmak adına daha yüksek bir sesle ve daha istekli bir şekilde karşılık vermesi kaçınılmazdır.

Dikkat dağıtmanın bazen işe yarayabildiği doğrudur ancak genelde bir yara bandından ileri gitmez.

Neler Söyleyebilirsiniz?

Bir dahaki sefere ağlayan küçük bir çocukla karşı karşıya iken bir dakikanızı ayırıp önce sakin olduğunuzdan emin olun. Eğer kızgın, stresli veya sinirli iseniz söyleyecekleriniz çocuğunuzun sıkıntısına sıkıntı katmaktan başka bir işe yaramayacaktır.

Bir iki derin nefes alın, kendi duygunuzu kabul edin, vücudunuzda neler olup bittiğine (belki kalp atışınız biraz hızlandı, belki çenenizi sıkıyorsunuz, belki gergin hissediyorsunuz) odaklanın ve hazır olduğunuzda alçak bir sesle aşağıdaki 10 alternatif cümleyi söylemeyi deneyin:

1    “Seninle aynı takımdayız. Sana yardım edeceğim.” 

Çocuğunuz sizin yardımınızı istemediğini söylese dahi, size ihtiyaç duyduğunda ona destek olacağınızı hissetmek ister.

2    “Bunun senin için zor olduğunu görebiliyorum.” 

Bu basit cümle onu duyduğunuzu ve gördüğünüzü onaylar.

3    “Üzgün/hayal kırıklığına uğramış/korkmuş/kaygılı/mutlu olduğunu anlıyorum ve bunda sorun yok.” 

Hissetmenin bizi insan yapan şey olduğu fikrini pekiştirin.

4    “Bu gerçekten üzücüydü/moral bozucuydu/can sıkıcıydı.” 

Çocuğunuzun ağlamasını tetikleyen olayı onaylamak onun da duygusunu neyin tetiklediğini görmesine ve ayrıca bir sonraki adımda ne yapacağını anlamasına yardımcı olur.

5    “Haydi biraz ara verelim.” 

Hem sizi hem de çocuğunuzu durumdan uzaklaştırmak çocuğunuzun sakinleşmek için bazen biraz uzaklaşmak gerekebileceğini anlamasına yardımcı olur. Çocuğunuz haklı olarak yorgun veya aşırı uyarılmış olabilir ya da aktiviteye geri dönmeden önce sadece rahatlatıcı bir yerde, sessiz bir ana ihtiyaç duyuyor olabilir.

6    “Seni seviyorum. Güvendesin.” 

Bu cümle çocuğunuzdan ayrılma değil onunla bir bağ kurma davetidir. Gerçekten ona yardımcı olmak amacıyla yanında olduğunuzu hissedebilmesi için sarılmaya, size sokulmaya veya elinizi tutmaya ihtiyacı olabilir.

7    “Yardım/biraz mola/yeniden denemek ister misin?” 

Çocuğunuzun engellenmişlik nedeniyle ağladığı pek çok kez şu üç şeyden birine ihtiyacı vardır: Yapmaya çalıştığı işte yardım alma, duygusal duruma biraz mola verme veya işi (muhtemelen yardımla) tekrar yapmaya çalışma. Ne istediğini ona söylemek yerine sormak çocuğunuza yetki verir, kendini önemli hissetmesine yardımcı olur.

8    “Ağlamanı duyuyorum, ama neye ihtiyacın olduğunu bilmiyorum. Anlamama yardım eder misin?” 

Çocuğunuz ilk başta neden ağladığını sözcüklere dökemese bile bu ona pratik yapma fırsatını sunabilir.

9    “Hatırlıyor musun? Sen bir kere şöyle yapmıştın …”

Dikkat dağıtma tekniği gibi görünmesine rağmen çocuğunuza mutlu ve huzurlu olduğu bir zamanı hatırlatmak beyninin mantıklı düşünceye hazırlanmasına yardımcı olur. Çok yüksek duygusal bir durumla baş başa olan küçük bir çocuğu mantıklı konuşarak inandırmak küçük bir diktatör ile müzakere etmek gibidir. Çaresizlik, kızgınlık, üzüntü veya yorgunluk gibi hislerin ortasındayken mantıklı konuşmayı dinlemeye hazır değildir.

10    “Haydi birlikte bir çözüm üretelim.” 

Nihayetinde çocuklarımıza sorun çözme becerilerini geliştirmelerinde yardımcı olmak istiyoruz. Duygularını işlemlemeye destek olacak bir çözüm bulmak ona duruma nesnel olarak nasıl bakılacağını ve olası çözümleri bulmayı öğretecektir.

11    Sessizliğinizi koruyun ve ağlayan çocuğunuza sevgi dolu bir alan tutun.

Onun için empati ve gücün canlı bir örneği olun.

Yazan: Renee Jain

Çeviren: Simge Konu Ünsal

Metnin aslı için link: https://www.gozen.com/11-things-to-say-when-kids-cry/

Çevirmen, edebiyat seven, yazmadan duramayan, müziksiz bir günü geçmeyen; diller, sözcükler ve etimoloji gibi tuhaf merakları olan, deniz ve doğa sever bir anne.

2005 yılında Hacettepe Üniversitesi’nden mezun oldu. Dokuz yıl boyunca çevirmen olarak kamuda, özel sektörde ve (kısa bir süre) araştırma görevlisi olarak üniversitede görev aldı. Tam zamanlı olarak çalıştığı yıllar sonrasında kitaplara dönmeye karar verdi. Üç yıldan bu yana ağırlıklı olarak kitaplarla haşır neşir. Oğlunun doğumundan sonra ise kariyeri daha çok çocuk kitapları çevirisine evrildi. Bir anne olarak yolunu ararken attachment parenting ile tanıştı, ama aslında onu zaten tanıdığını fark etti. Şiddetsiz iletişimin, empatinin ve şefkatin bu dünyayı daha yaşanabilir kılacağına gönülden inanıyor. Eşi ve 2 yaşındaki oğlu Deniz ile İstanbul’da yaşıyor.

Görsel: nocturnaldrawings.com

Etkili iletişimde duyguların özgürce ifade bulması için herşeyden önce iletişim engellerini kullanmaktan vazgeçmek gelir, çünkü iletişim engelleri duygu ifadesini baskılar.

En yaygın kullanılan iletişim engellerinden biri de NEDEN diye sormaktır.

Bu önemli gerçeğe dikkat çekme amacıyla yazdığım, 2008de yayımlanan öykü kitabımda yer alan bir öyküyü paylaşalım istedim.

🎈🎈🎈🎈🎈🎈🎈🎈🎈🎈
NEDENNEDEN CANAVARI
Yazan ve Resimleyen: Süheyla Pınar-Alper

Çok uzaklarda, hiç bilmediğimiz, hiç görmediğimiz bir gezegende, rengarenk bir canavar yaşarmış. Bu canavarın adı Nedenneden canavarıymış.
Birisi bir şey anlatırken tavşan gibi hoplaya zıplaya, kuyruğunu sallaya sallaya yanına gider ve “neden öyle yaptın?”, “neden böyle yaptın?” diye sorar dururmuş.

Günlerden bir gün, aydede yıldızlarla sohbet ederken bizim Nedenneden canavarı da bir yıldızın arkasına saklanmış, kulak kabartıyormuş.
Aydede bir yandan göbeğini hoplata hoplata gülüyor bir yandan da küçük mavi yıldızın peşpeşe attığı taklaları izliyormuş. Küçük mavi yıldızın babası da ona kızını takla atma derslerine yazdırmak için nasıl kırk takla attığını anlatıyormuş! Tam sözlerini bitirmiş ki bizim Nedenneden canavarı hoplaya zıplaya, kuyruğunu sallaya sallaya yanlarına gelmiş ve başlamış sormaya: “neden kırk takla attın ki kızını takla atma derslerine yazdırmak için?” Baba mavi yıldız, turuncu yıldızın arkasından hoplayarak önlerine atılan Nedenneden canavarını yanıtlamış: “Neden olacak, yıldızlar takla atmayı çocukken öğrenmezlerse bir daha kolay kolay öğrenemezler. Herkes çocuğunun bu derse yazılmasını istediği için az kaldı benim mavi yıldızıma yer kalmayacaktı! Çok korktum”.
“Aaa! Neden yıldızlar takla atmayı çocukken öğrenmezlerse bir daha kolay kolay öğrenemezler?” diye sormuş Nedenneden canavarı ve bir kez daha hoplamış. Baba mavi yıldız derin bir soluk alıp yanıtlamış: “Çünkü her şeyin en iyi öğrenildiği bir yaş vardır da ondan Nedenneden canavarı!”
Tam o sırada küçük mavi yıldızın arkadaşı yeşil yıldız diğer yıldızların arasından sessizce süzülüp yanlarına gelmiş. İki arkadaş uzun süredir görüşmedikleri için kucaklaşmışlar.
Nedenneden canavarı bu, dayanabilir mi? Hemen sormuş: “Aaaa, neden kucaklaşıyorsunuz siz?”
“Birbirimizi çok özledik de ondan” diye yanıtlamış yıldızcıklar ve birlikte üç takla birden atmışlar. “Neden çok özlediniz birbirinizi?” diye sormuş Nedenneden canavarı. “Bir haftadır görüşemedik de ondan” demiş mavi yıldız ve bir takla daha atıp Nedenneden canavarının arkasına geçmiş. “Neden bir haftadır görüşemediniz ki?” diye sormuş Nedenneden canavarı. “Çünkü ben hastaydım. Hem de çok hastaydım. Uzak bir köşede dinlenip iyileşmeyi bekliyordum” demiş yeşil yıldız kocaman mavi gözlerini devire devire.

Bilin bakalım nedenneden canavarı ne yapmış? Evet bildiniz! Nedenneden canavarı önce iki kere tavşan gibi hoplamış, kuyruğunu sallamış ve “Neden hasta oldun ki?” diye sormuş yeşil yıldıza.
Yeşil yıldızın gözleri doluvermiş. “Aaaa! Neden gözlerin doldu yeşil yıldız?” diye sormuş bu kez Nedenneden canavarı. Yeşil yıldız yanıtlamamış Nedenneden canavarının sorusunu. “Neden yanıt vermiyorsun ki?” demiş Nedenneden canavarı. Yeşil yıldız gözlerini silmiş ve masmavi gözleriyle uzun uzun bakmış hoplayıp duran Nedenneden canavarına. “Neden bakıyorsun ki bana öyle?” diye sormuş Nedenneden canavarı. Yeşil yıldızdan yine ses yok.

Nedenneden canavarının canı çok sıkılmış bu duruma. O kadar alışıkmış ki herkesin ona hemen yanıt vermesine.

Hoplayarak Mavi yıldıza dönmüş “neden bana yanıt vermiyor bu yeşil yıldız?” diye sormuş. Mavi yıldız “sence neden yanıt vermiyor sana acaba?” diye sormuş.
Nedenneden canavarının cevabı Mavi yıldızı orta yerinden ÇAT diye çatlatacakmış neredeyse: “Neden bana bence onun bana neden yanıt vermediğini soruyorsun?”

Mavi yıldız çaresizlik içinde ellerini iki yana doğru açmış.
Bu konuşmaları duyan yeşil yıldızın gözlerinden yaşlar süzülmeye başlamış. “Yeter!” demiş. “Ben bu oyunu oynamak istemiyorum artık!”
Mavi yıldız şaşkın şaşkın bir Nedenneden canavarına bir de yeşil yıldıza bakıyor, bir düz bir de ters takla atıyormuş ardarda.

Yeşil yıldız Nedenneden canavarına dönmüş, “bıktım hep nedenleri sormandan, bu beni çok üzüyor” demiş. Nedenneden canavarı gözlerini uzayın derinliklerine doğru dikmiş, başı önünde, hiç bakamamış bile yeşil yıldızın masmavi gözlerine.

“Bana gerçekten değer versen hep neden neden diye soracağına, hasta olduğumu duyduğunda bir de geçmiş olsun derdin” demiş yeşil yıldız ve arkasını dönerek hızla uzaklaşmış.

Neden neden canavarı bu, durur mu? “Yeşil yıldız neden gitti?” diye sormuş mavi yıldıza.
Mavi yıldız dönmüş Nedenneden canavarına “bak, bu neden sorma oyununu bırakalım.Sen söylenen her şeyin nedenini sorunca doğru dürüst konuşamıyor hiç kimse” demiş. Nedenneden canavarı “ama ben neden diye sormazsam ne diyeceğimi bilemem ki” demiş üzgün üzgün.

Mavi yıldız ona söylenebilecek çok şey olduğunu ve en güzel sözlerin de içindeki duyguları anlatmaya çalışırken ağzından döküleceğini söylemiş.

“Bak” demiş, “sen yeşil yıldızın hasta olduğunu duyduğunda ona ‘neden hasta oldun?’ diye sordun. Oysa o sırada senin içindeki duygu neydi? Yani yeşil yıldızın hasta olduğunu öğrenmek seni nasıl etkiledi?” “E, üzüldüm tabii” demiş Nedenneden canavarı. “O zaman” demiş mavi yıldız “ona üzüldüğünü söyleyebilirdin”. “Yani ona ‘ben senin hasta olmana üzüldüm’ mü demeliydim?” diye sormuş Nedenneden canavarı.

“Evet ya,” demiş mavi yıldız, “sürekli sorgulanmaktan hiç kimse hoşlanmaz, hem üstelik seni yanlış anlarlar. Bak yeşil yıldız üzüldü ve kaçtı gitti.”

“Ama ben onun gönlünü alırım şimdi” diyen Nedenneden canavarı hızlı bir dönüşle yeşil yıldızın kaçtığı yöne doğru hoplamaya başlamış. Öyle hızlı hopluyormuş ki kuyruğu boşlukta kocaman ışıktan daireler çiziyormuş.
Mavi yıldız da ışıktan dairelerin oluşturduğu yolu izleyerek onun peşine düşmüş.
Nedenneden canavarı uzakta yeşil yıldızı görmüş ve hızını iyice arttırmış. Artık geçtiği yerlerde şimşekler çakıyormuş. Yeşil yıldız uzayın derinliklerinde küskün ve üzüntülü bir ifadeyle öylece duruyormuş.
Nedenneden canavarı yeşil yıldıza yaklaşırken mavi yıldızın sözlerini anımsamış: “onun hasta olduğunu öğrenmek seni nasıl etkiledi?”…

Yeşil yıldız Nedenneden canavarını görünce “ben sana çok kırıldım, küstüm ben sana” deyip arkasını dönmüş.

“Aaaa” demiş kendi kendine Neden neden canavarı “yeşil yıldız duygularını söylüyor, mavi yıldızın bana söylediği gibi!” ve bir hoplayışla yeşil yıldızın yanına gelmiş ve elini tutmuş.

Uzun uzun bakmış yeşil yıldızın mavi gözlerinin en içine. En sonunda konuşmaya başlamış ve “yeşil yıldız, ben seni üzmek istememiştim. Hem ben seni çok seviyorum. Gerçekten çok seviyorum. Seni üzersem sen benimle arkadaş olmak istemezsin. Ben çok üzülürüm o zaman. Sana ‘geçmiş olsun’ desem beni bağışlar mısın acaba?” demiş.
Yeşil yıldızın yüzü parıltılı bir gülümsemeyle aydınlanmış. Maviş gözleri ışıldamış, “ben de seni seviyorum Nedenneden canavarı. Duygularını ve düşüncelerini söyle ama sürekli her şeyin nedenini sorup beni deli etme, olur mu?” demiş.
Nedenneden canavarı tam “neden?” diye soracakken “nnn..nolur, yani olur” demiş. Yeşil yıldız kollarını Nedenneden canavarının boynuna dolamış ve “seni seviyorum Nedenneden canavarım benim!” deyip yanağına kocaman bir öpücük kondurmuş.

Nedenneden canavarı kaygıyla gözlerini açarak “peki ama ben hiç bir şeyin nedenini soramıyacak mıyım artık?” diye sormuş. Oradan baba mavi yıldız soluk soluğa yetişmiş “canım öyle şey olur mu? Bir şeyin nedenini bilmek istersen elbette sorarsın, ama sürekli her şeyin nedenini sorarsan olmaz işte. Azıcık başkalarını anlamak için çalıştır o parıltılı canavar kafanı ve yanıtları sen bul bakalım!” demiş.

Nedenneden canavarı tam yine “neden?” diye soracakmış ki, vazgeçmiş. “Sürekli neden diye sorunca sizi dinlememiş oldum galiba” demiş.

Tam o sırada mavi yıldız da katılmış onlara, “oh çok şükür yaptığını anladın koca canavar!” deyip bir sıçrayışta canavarın üstüne binmiş ata biner gibi. Canavar gıdıklanmış ve kahkahalarla gülmeye ve hoplamaya başlamış.

Yeşil yıldız döne döne ona yaklaşmış, kulağına doğru eğilip fısıldamış “evet, şimdi dinledin ve duydun bizi işte!”.

Sevinçle öyle bir sıçramışlar ki, hep birlikte iki takla birden atmışlar!
Nedenneden canavarı yeşil yıldızı ve baba mavi yıldızı da sırtına almış ve tavşan gibi hoplaya hoplaya yola çıkmışlar, olanları aydedeye anlatmaya gitmişler. Geçtikleri yollarda ışıl ışıl parıltıları kalmış, bir de kahkahaları.

Süheyla Pınar Alper

Attachment Parenting International, Türkiye Şiddetsiz Şefkatli Ebeveynlik Lideri

Eğitim Bilimci / Sosyolog, Duygu ve Farkındalık Danışmanıyım.
1995ten bu yana öğretmen, genç, kadın, anne-baba, yönetici (Dünya Bankası, Meteksan vb.) birey ve gruplara duygusal zeka eğitimleri vermekte, iletişim ve duygular konusunda danışmanlık yapmaktayım. Yirmi yıl süreyle ders verdiğim Bilkent Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümünden 2008de emekli oldum. 1996da Bilkent Üniversitesi’nde açmış olduğum, her sene güncellediğim ve ‘bebeğim’ diye nitelendirdiğim bir dersimi 2008den bu yana İstanbul’da Bahçeşehir üniversitesinde Genel Eğitim Bölümünde yarı zamanlı olarak veriyorum. Duygusal Zeka, Şiddetsiz İletişim ve Etkili İletişim becerilerinin teori ve uygulamasını içeren Kişilerarası İletişim dersimi ikinci sınıftan itibaren tüm bölüm öğrencileri üç kredili seçmeli ders olarak alabiliyorlar.
2013 yılından bu yana Do-um’da danışmanlık yapmaktayım.
Uluslararası EFT Master/İleri Emotrance, Pozitif EFT uygulayıcısı, Transaksiyonel Analiz Derneği TA ve Çocuk, Ergen, Her Yaş Çocuğu ile Oyunla Terapi sertifikalarına sahibim. Çocuklarla doğrudan çalışmıyorum, anne-babalara ve öğretmenlere danışmanlık yapıyorum.

Evet, biyolojik altyapımız sebebiyle, anne ve bebeğin beyni senkronize şekilde çalışır.

Bebeğin beyninin sağ lobu ile annenin bebeğinin sağ lobu etkileşim içerisindedir. Hatta anneye bu sebeple, bebeğin yardımcı kortexi denir. Yeni doğan bebeğin görme mesafesi, annenin yüzünü görecek kadardır. Zihinsel gelişim ve dil gelişimi henüz tamamlanmadığından, duygu üzerinden bilgi işler. Annenin yüzü, onun hayatta kalması için kritiktir. (Bkz: https://m.youtube.com/watch?v=apzXGEbZht0&feature=share) (**)

Bowlby, bebeğin ağlama, emme, yaklaşma davranışlarının hayatta kalması için kritik olduğunun altını çizer. Bebek ve anne sürekli devam eden bir etkileşim içindedir. Defalarca gerçekleşen bu etkileşimde, “internal working model” dediğimiz, bebeğin kendisi ve diğerleri hakkında bir zihinsel şeması oluşur.

“Ben seviliyor muyum?” “Diğerleri güvenilir mi? İhtiyaçlarım karşılanacak mı?” gibi… Bu dil gelişimi olmadığı için, duygusal olarak kaydedilir.

Yıllarını “Attachment” konusuna adamış nörolog Allan Shore, bunu nörolojik harita olarak adlandırmış.Bu şemalar, hayatımız boyunca özellikle tehlike anlarında tetiklenir. (Reddedilme, terkedilme vs).

Kültürlerarası çalışmalar bu sistemin bütün kültürler için benzer şekilde olduğunu göstermiştir. Ancak insan olgusu ile çalıştığımızdan bireylerarası farklılıklar her zaman mevcuttur. Neyse teoriyi yazsak kitap olur.

Gelelim bizim kültürümüzde ne olduğuna… Bizim kültürümüzde bireyler arası sınırlar daha az belirgindir. O yüzden, “İnsanlar ne der?” gibi bir olgu ile karşılaşırız. Ben de güvenli bağlanmanın, kaygılı bağlanma ile sıklıkla karıştırıldığını farkediyorum. Ama emzirme, beraber uyuma gibi önerilen davranışların, güvenli bağlanmaya gideceğine dair elimizde bir kanıt mevcut değil. Çocuklar okula başlarken bile, okula alışmakta zorlanan çocukların annelerinin daha kaygılı olduğunu gözlemlemek zor değil.

Prof.Dr. Çiğdem Kağıtçıbaşı’nın Türk aile yapısı hakkındaki makaleleri okumanızı tavsiye ederim. Amerika ile karşılaştırıldığında, Türkiye duygusal yakınlığın daha fazla olduğu bir ülkedir. Bu hali ile daha ideal görünmektedir. AP nin bize sunduğu teknikler, halihazırda evrimsel olarak memeli davranışlarını içermektedir. Ama hiçbir memelinin, benden uzaklaşma düşersin gibi bir kaygısı olmaz. Aksine hazır olduğunda, özgürleşmesi için destekler ve cesaretlendirir. Ben kültür olarak tam da burada sıkıntı yaşadığımıza inanıyorum. Yani çocugunuz ayrı yatarken daha kesintisiz uyuyor, ama siz kendi korkunuz ile bunu göremiyorsanız, ve bu davranışı cesaretlendirmiyorsanız, başka alanlarda da kaygı yaşıyorsunuz demektir. Bir parka gidin, annelerin sürekli “Aman düşersin, dikkat et yapamazsın” gibi cümleleri ile karşılaşıyorum.

“Sen yapamazsın” mesajını veriyoruz. Nasıl? Kendi kaygımız yüzünden…

İşte tam da bu sebeple bizim kültürümüzde bir özgüven problemi çıkıyor.

AP yi lütfen parçalara ayırmayın. Bir bütün olarak, bir yaklaşım olarak görün. Bir tekniği yaptınız ya da yapmadınız diye çocuğunuz ile bağlanmanız bozulmaz.

Emzirme davranışı bile beslemekten ziyade psikolojik yakınlık için önemlidir. Ama farklı sebepler ile emziremeyen anneler, “Eyvah, çocugum bağlanmayacak” kaygısını yaşarlar. Ama bağlanmanın tek yolu bu değildir. Her zaman herşeyin telafisi vardır.

Güvenli bağlanma, yakınlık duygusunu yaşamak ve yaşatmaktan geçer. 

Bir de genel psikoloji alanında araştırmalarda, neden-sonuç ilişkisi bulmanın çok ama çok zor ve hatta imkansız olduğunu söyleyeyim. Dolayısıyla, böyle yaparsanız, böyle olur gibi söylemlere itibar etmeyiniz. İnsan gibi sayısız değişken ile çalışılan bir alan olduğunu farkedin ve bireylerarası bütün farklılıkların istatiksel olarak hesaplamanın imkansız olduğunu söyleyebilirim.

Şimdi derin bir nefes alın, anın keyfini çıkarın…

Gökçen Duymaz Sidal

(**)  Psikoloji literatüründe oldukça önemli bir yer tutan bu deneyi izlemenizi tavsiye ederim.

Bu deneyde, annenin nötr bir yüz ifadesi aldığında, bebeklerin sosyal iletişimi yeniden başlatmak adına yaptıkları farklı girişimleri ve bu durumdan duydukları rahatsızlığı görebilirsiniz. Bu deney bize bebeklerin yüz ifadeleri ve duygular arasındaki bağlantıyı basit bir şekilde anlayabildiklerini ve kendi duygularını regüle etme konusunda en basit düzeyde bir beceriye sahip olduklarını göstermiştir. Ayrıca bebekler, aynı tepkiyi Babalarına da göstermiştir. Ancak insan olmayan ve yüz ifadesi içermeyen objelere karşı göstermemişlerdir. Bu bize, bağlanma (attachment) teorisinin kurucusu Bowlby’ın bebeklerin ilişki kurma dürtüsü ile doğdukları varsayımını güçlendirmektedir. Aynı zamanda bebeklerin bu deneyde verdikleri tepkiler, 18. Aydaki Davranışsal ve duygusal problemleri ve 3. Yıldaki Davranışsal problemleri tahmin etmektedir. Annenin bebeğin bu sosyal ilişki kurma çabalarına olan hassasiyeti ise bebeğin bağlanma örüntüsünü (1 yaş) etkilemektedir.

Buradan ne anlayalım?
Doğumdan itibaren bebekler anlar ve hatta özellikle yüz ifadelerine karşı oldukça hassastır. Bu hassasiyetin nörolojik olarak da karşılığı vardır. Bakım verenin kendi duyguları ve duygularını ifade etme şekli, çocuğun sosyal dünyasını oluşturmada oldukça önemlidir. Bakım veren ve bebek arasında devam eden karşılıklı sosyal alışveriş, bebeğin algılaması ve anlamlandırması, ve duygular ile olan ilişkisini etkiler. Her zaman konuştuğumuz yansıtma, bu karşılıklı etkileşimlerde her an çocukla şimdi ve burada olduğumuzun bir ifadesidir. Bu vesile ile tekrar hatırlatayım, aynalama ve yansıtma birer teknik değil, nörolojik, duygusal, bilişsel ve sosyal gelişimi etkileyen gerçek anlamda karşımızdaki kişi ile temas halinde olduğumuzu Gösteren varoluş biçiminin ifade edilmesidir. Annenin bunu yapamadığı durumlarda, çocuklar gerekli sinyalleri verirler. Bu sinyalleri iyi okumak ve değerlendirmek gerekir. Ayrıca annenin kendi duygu regülasyonu becerileri, bağlanma tarzı ve sosyal dünyası, bu ilişkiyi ister istemez etkiler ve kuşaklararası aktarımlara sebep olabilir.

Gökçen Duymaz Sidal

Orta ve Lise öğrenimini Kadıköy Anadolu Lisesi’nde, Lisans Eğitimini Orta Doğu Teknik Üniversitesi Psikoloji Bölümü’nde, Yüksek Lisans Eğitimini İstanbul Doğuş Üniversitesi Klinik Psikoloji bölümünde tamamlayarak uzman klinik psikolog unvanını kazanmıştır.

Halen İstanbul Doğuş Üniversitesi Klinik Psikoloji Doktora programına devam etmektedir.

Bunun yanında İstanbul Psikodrama Enstitüsünün 7 yıllık eğitimini tamamlayarak “Psikodrama Grup Terapisti” unvanını almıştır. Ayrıca İstanbul Doğum Akademisi’nde aldığı eğitim ile “Doğuma Hazırlık Eğitmeni” ve “Hamile ve Doğum Psikoloğu” olarak çalışmaya başlamıştır.

Görsel: transitiemanagement.wordpress.com

Baba-Bebek Bağlanması Konulu Literatür Taraması, 1958-2018

Dr.Aslıhan Tokgöz ONARAN (PhD)
Kurucu-Lider, Uluslararası Doğal Ebeveynlik API Türkiye Platformu
www.facebook.com/APITurkiye
www.instagram.com/DrOnaran
www.DrOnaran.com/APITurkiye
DrOnaran@gmail.com

Güvenli bağlanma sadece anne-bebeğe mi özgü? Ya babalar ve bebekleri?

“Türkiye’de babaların %57’si çocuklarıyla hiç oyun oynamıyor,” biliyor muydunuz? (1)

Bu makaleyi, “Bilim, baba-çocuk bağlanması konusunda ne diyor?” sorusunu cevaplamak, ebeveynler ve uzmanlar için temel bir kaynakça oluşturmak ve en yeni araştırmalardan yola çıkarak bir bilimsel literatür taraması sunmak amacı ile kaleme aldım (2).

Bağlanma konulu çalışmaların anne-bebek bağına odaklandığı ve Türkiye’de halen “her on babanın, dokuzdan fazlasının çocuk bakımını annenin sorumluluğu” olarak gördüğü düşünülürse, farkındalığımızın hem bebek ruh sağlığı ve gelişimi hem de toplumsal cinsiyet eşitliği açısından ne kadar önemli olduğu aşikar (3).

Psikoloji, Sinirbilim ve Psikiyatri alanlarından son 60 yılda edinilen bilimsel bulgular, değerli öngörüler sunuyor. Bu makalede sadece uluslararası kabul görmüş ve (Türkiye, Kore, ABD, İngiltere, Avustralya dahil olmak üzere) pekçok farklı ülkeden gelen bilimsel yayınları özetleyip, alanda bir ilk niteliğinde olan Dr. Geoffrey Brown’ın baba-bebek bağlanması konulu araştırmasına (2012) özel yer vereceğim. Yıllar önce öğretim görevlisi olarak da bulunduğum ABD’deki Clark Üniversitesi’nin Psikoloji Bölümü’nden gelen bu en son araştırma, baba-çocuk bağlanmasını hem nitelik hem nicelik özellikleri üzerinden bütüncül inceleyen ve 3 yıla yayılan ilk boylamsal (“longitudinal”) araştırma özelliği taşımakta (4, 5). Brown araştırması, “Sağlıklı baba-bebek bağlanması neye benzer ve bu süreç bebeklerin ve babalarının gelecek yaşamlarında nasıl etki eder?” sorularına cevaplar da sunmakta.

“Bilgi güçtür” 

Bilimsel Yöntem & Attachment Parenting: Doğal/Bağ-odaklı Ebeveynlik (Attachment Parenting) deneyiminde, içsesimiz ve sezgilerimiz bize bir kılavuz rolündedir.

Lakin, içsesimizin “birden çok” ve yetkin bilimsel kaynaktan edinilen bilgi ile ve yaşam boyu desteklenmesi ilk ve en önemli Attachment Parenting ilkesidir (6). Bu bağlamda, bilgi bizi şablonlardan bağımsızlaştıran güçtür (7).

Bu noktada, bilimin ve bilginin durağan olmadığını özellikle belirtelim. Bilimsel bakış, devamlı bir sorgulama ve devinim içerir. Bu sorgulama, bilimin kişilerden/ öznellikten bağımsız olması ve edinilen bulguların objektifliğini koruyabilmek içindir. Dolayısıyla, bilimin doğasında daima bir yenilenme, karşı-tezler konusunda farkındalık ve sorgulama vardır. Bilimsel yöntemde, fikirler/hipotezler ile yola çıkılır, ardından uygun metodolojiler ve gözlem ile bulgular edinilir ve edinilen bilimsel kanıt ile çıkarımlar ve yeni kuramlar inşa edilir. Akabinde, bu sonuçlar hakemli yayınlarda veya konferanslarda bilimsel çevrelerde paylaşılır. Bilimde, kişilerden bağımsız olmak ve yeni edinilen bulguları referans almak esastır.

Diğer bir deyişle, bilim yaşayan bir olgudur ve bilimin ilerlerken sorguladığı da, altyapı olarak kabul ettiği de yine sadece bilimsel olarak kanıtlanmış bulgulardır.

Peki, BİLİM ne diyor?

Bağlanma gibi şahsına münhasır deneyimlenen öznel bir süreci, baba-bebek ilişkisi çerçevesinde, bilim nasıl ele alıyor?

Bağlanma Kuramı: Literatür Taraması (1958-2018)

İlk araştırmalar 1950’lerde Psikanalist John Bowlby ve hemen ardından Mary (Salter) Ainsworth tarafından başlamıştı. Bağlanma kuramının somut olarak gündeme gelmesi ise, 1969’da John Bowlby’nin İngiltere’deki klinik gözlemleri sonucu yayınladığı Bağlanma isimli kitabı ile olmuştu. Bowlby’nin kuramını geliştirmesinde, Mary Ainsworth’un Uganda’daki anne-bebek gözlemleri ve ardından ABD’deki deneysel araştırmaları büyük destek sağlamıştı (1963, 1967, 1969).

Bu kuram, bebeğin evrensel bir ihtiyacı olarak güvenli bağlanmayı konumlayıp, yanında duygusal olarak güvende hissedilen birincil yetişkinin önemine değinmekteydi.

Çoğu canlı türünde bu bakım rolü annenin üzerinde olduğundan ve 1950lerdeki toplumsal cinsiyet rolleri ve aile yapısı bu primer rolün anneye ait olduğunu varsaydığından o dönemdeki yayınlarda bağlanma sürecinin bebek ve anne arasındaki bir deneyim olduğu çıkarımı yapılabilmekteydi.

Annenin rolüne odaklanılmasında en önemli (ve belki de en gözardı edilen) nedenlerden biri de, Gelişim Psikologu ve Ord. Profesör Dr. Inge Bretherton’un da belirttiği gibi, ev değerlendirmeleri esnasında babaların çoğunlukla ev ortamında olmaması ve dolayısıyla 1960’larda baba-bebek etkileşimini değerlendirmek için yeterli bilimsel veri bulunmamasıydı. (Bretherton 2010: 12)

Bu temel nedenlerden dolayı, Bowlby’nin araştırmaları, bağlanmayı bir hiyerarşi bağlamında sunmakta ve bu sıralamada annenin bebek için en güçlü bağlanma figürü olduğu çıkarımını sunmaktaydı.

Oysa ki, aynı dönemde (Bowlby henüz Bağlanma isimli kitabını yayınlamadan önce) 1964’de İskoçya’da yayınlanan diğer bir araştırmada (Schaffer & Emerson), bebeklerin doğumdan itibaren bağlanma davranışları incelenmiş, bebeklerin çoklu/eşzamanlı bağlanma deneyimleyebildiği kanıtlanmıştı. Bu çalışmada, 60 bebek doğal ev ortamlarında onsekiz ay boyunca gözlemlenmiş ve bu süreçte primer bağlanma figürü olarak anneye ek olarak baba, büyükanne, büyükbaba, büyük kardeşler ve hatta komşular ile bebek arasında bağlanma deneyimlendiği tespit edilmişti. Çalışmanın sonucunda, gözlemlenen bebekler 18 aylık olduklarında, bebeklerin yarısının anneleri ile diğer yarısının da babaları ile güvenli bağlanma deneyimleyebildikleri, hatta 60 ailenin 10’unda sadece baba ile birincil bağlanma davranışları olduğu kaydedilmişti.

Bowlby bu araştırmaya kitabında yer verse de, Schaffer&Emerson’un bulgularını sorgulamıştı. Bowlby’ye göre, bu araştırma anne ve baba ile eşzamanlı bağlanma göstermiyordu. Bazı bebeklerin babalarını tercih etme sebebi, Bowlby savına göre, baba-bebek primer bağlanmasından ziyade babanın “oyun arkadaşı” ihtiyacını karşılamasıydı (1969, 307). Bowlby’nin katı duruşu, sonraki yıllarda, açıkça sorgulanacak ve yeni bilimsel araştırmalar bağlanma sürecini daha bütüncül ele alarak oyunun ve duyarlı etkileşimin bağlanmadaki anahtar rolünü açıkça kanıtlayacaktı. Güvenli bağlanma, kimin bebeğin fiziksel ihtiyaclarını ve beslenmesini karşıladığı değil, kimin en çok “ilgi” gösterdiği, oyun oynadığı ve etkileşimde bulunduğu, diğer bir deyişle, bebeğin ihtiyaclarını kimin farkettiği ve hassasiyetle karşıladığıydı. Schaffer’ın da gösterdiği üzere, duygusal bakım ve ilgi, beslenmeden daha önde geliyordu.
1970lerden itibaren Avrupa’dan ve ABD’den gelen bilimsel araştırmalar, baba-çocuk bağlanmasına ve babaların rolüne ışık tutmaya başladı. 1970lerde araştırmalar halen sayıca az da olsa, çok önemli bulgular sunulmaya başlanmıştı. Baba-bebek bağlanmasının, hem bebeğin sağlıklı gelişimi ve yetişkin yaşamındaki ilişkileri hem de babanın çocuk büyüdükçe çocuğu ile ilişkisi üzerinde büyük etkisi gözlemleniyordu. Bilimsel yayınlar bu bağlanmanın uzun dönem olumlu sonuçlarını göstermeye başlamıştı.

Örneğin, Harvard Üniversitesi’ndeki doktora tezine dayanan “Bebeğin Babası ile İlişkisi: Deneysel Kanıtlar” başlıklı yayında M. Kotelchuck, bebeklerin hem anneden hem de babadan ayrıldıkları zaman ayrılık kaygısı belirtileri gösterdiğini kanıtladı. Bu araştırmadaki bebekler ebeveynin cinsiyetinden bağımsız olarak, hem anne hem baba ile bağ kurabiliyordu (1972, 1976).

Aynı dönemde diğer bir araştırmada ise, iki yaşındaki bebeklerin ayrılık ardından ebeveynleri ile buluşma anları gözlemlenmişti. Bebeklerin hem anne hem de baba ile bireysel buluşmalarında aynı bağlanma davranışlarını gösterdikleri kaydedildi (Lamb, 1976).

Baba-bebek arasında güvenli bağlanma tesis edilebildiği açıkça kanıtlandıktan sonra 1980lerden itibaren yapılan araştırmalar, anne ve babanın kendi çocukluklarından anımsadıkları bağlanma ilişkileri (içsel temsil) üzerine odaklanmaya ve bu anımsanan ilişkinin ebeveynin kendi çocuğu ile ilişkisi üzerindeki etkilerini tespit etmeye başladı. (Main, Kaplan & Cassidy, 1985)

Örneğin, bebeklerin, anne-babalarının duygu regulasyonuna en çok ihtiyacı olan kaygılı anlarında, ebeveynleri kendi çocukluklarından travmalarını anımsadıklarında, bebeklerinin yanında aniden çaresiz veya korkutucu bir hale bürünebiliyorlardı. (Main & Hesse, 1990)

Bu araştırmalar, ebeveynlerin geçmişten taşıdığı travmalar konulu iççalışmaların-çözümlemelerin bebeğin ruh sağlığı üzerindeki anahtar rolünü de açıkça kanıtlıyordu.
1990ların başından itibaren yapılan araştırmalar ise baba-bebek bağlanmasının bebeğin fiziksel ve ruhsal gelişimi üzerindeki faydalarını somut olarak tespit ediyordu (Sarkadi, 2008).

Örneğin, baba-bebek bağlanmasının aşağıdaki alanlarda direkt etkisi kanıtlanmıştı:
– Sosyo-duygusal becerilerin gelişimi (Sagi, Lamb & Gardner, 1986, Lamb 2002)
– Davranışsal problemlerde azalma (Verschueren & Marcoen, 1999)
– Sağlıklı ikili ilişkiler (Verissimo, 2011)
– Psikopatolojik risklerin azalması (Phares, Rojas, Thurston & Hunkinson, 2010)

Baba-bebek arasında bağlanma, aslında doğum öncesi dönemde başlamakta.

Bu bağın gebelik döneminde baba-fetus arasında başladığını ve bebeğin doğumu ardından güçlenerek devam ettiğini kanıtlayan pekçok bilimsel araştırma bu konuya ışık tutuyor.

Örneğin, baba-fetus bağlanması üzerine yeni bir çalışma 2017 yılında Kore’de Dr. Nan Iee Noh ve ekibi tarafından yapıldı. 200 baba adayı ile Kore (Seoul) kliniklerinde kapsamlı değerlendirmeler içeren bu araştırmada “Baba ile bebek bağlanabilir mi?” sorusu değil, “Bu bağlanmayı bilimsel olarak nasıl ölçebiliriz?” sorusu gündemdeydi. Diğer bir deyişle, baba-bebek bağlanması olasılığı çoktan kabul edilmiş, bu ilişkiyi inceleyebilmek için bir ölçek üzerine çalışılmaya başlanmıştı.

Baba–fetus bağlanması ve bunun baba-çocuk ilişkisine etkileri üzerine bir araştırma da 2013 yılında Avustralya’daki Dr. John Condon ve ekibinden geldi. Bu çalışmada, 204 baba adayının, henüz doğmamış olan bebekleriyle doğumöncesi (antenatal) ilişkisi değerlendirildi. Doğum ardından ise aynı katılımcıların bebekleriyle bağlanma ilişkileri, altıncı ve onikinci aylarda yeniden değerlendirildi. Sonuçlar gösteriyordu ki doğumöncesi dönemde çeşitli şekillerde temeli atılmış bağlanma ilişkisi doğum sonrası ilişkiye de yansıyor, süreklilik gösteriyordu. Katılımcı babaların eşleri ile olumlu ilişkileri ve kendi ruh sağlıkları da bebekleri ile bağlanmada büyük etki ediyordu. Dr. Condon araştırması, münferit bir araştırma olsa da, net gösteriyor ki baba-bebek bağlanmasının gebelik döneminde başlaması, baba-çocuk ilişkisinin geleceğini etkileyebilmekte.

Baba–bebek bağlanmasının bebeğin yetişkin yaşamındaki etkileri üzerine en kapsamlı araştırma ise Almanya’da Dr. Grossman ve ekibi tarafından 20 yıla yayılan bir süreçte tamamlandı (2005). 2008 yılında revize ettikleri tespitlerine göre güvenli bağlanmada sadece duygusal hassasiyet değil “oyunculuk”, bebeğin keşif duygusuna saha tanımak ve oyun sırasında duygu regulasyonuna destek sağlamak çok önemli yer tutuyordu. Grossman araştırması ile ilk defa oyun ve ebeveyn-bebek bağlanması arasında somut bir ilişkilendirme yapılmıs ve şu çıkarım sunulmuştu:

“Bağlanma tek başına duygusal güvenlik için yeterli değildir. Hem anne hem de baba çocuğun bağlanma ihtiyacını da keşif ihtiyacını da desteklemeli, güvenli keşif deneyimi için duyarlı olmalıdır.” (Grossman 2008, 874)

Bağlanmadaki bu keşif deneyimi için en zengin saha ise “oyun” idi.

Baba-bebek arasında güvenli bağlanma ilişkisine dair en yeni (bütüncül) çalışma ise 2012 yılında Dr. Geoffrey L. Brown ve ekibinden geldi. “Bağlanmayı, nitelik mi nicelik mi en çok etkiliyor? Ve, bağlanma bebek büyüdükce değişiyor mu?” sorularına cevap bulmak üzere yola çıkılan boylamsal araştırma ilk defa hem kantitatif hem kalitatif analiz içermekte, bütüncül bir değerlendirme sunmaktaydı. Babaların bebekleri ile geçirdiği süre ve gereken gündelik ihtiyaçlarını karşılamaları (kantitatif veri) ve duyarlı tutumları-hassasiyetle bebeklerine ilgi göstermeleri (kalitatif veri) değerlendirilerek hangisinin baba-bebek bağlanmasını ne derece etkilediği ve bunun hem bebekler hem de babaların davranışları üzerine sonuçları üç yıla yayılan bir araştırmada ele alındı. Araştırmaya katılan 115 ailede, bebek ve baba ilişkisi 1 yaşında ve 3 yaşında iken değerlendirildi.

Araştırma sonuçlarına göre ilk yıllarda bağlanma deneyimleyen babaların özgüven ve motivasyonları artıyor, sonraki yıllarda da çocukları ile pozitif bir ilişki ile devam ediyorlardı. Babaların duyarlılıkları arttıkça büyüyen çocukları ile etkileşimleri daha güçlenmiş bir uyum ile ilerliyordu. Güvenli bağlanma deneyimi sadece bebeğe değil babaya da olumlu kazanımlar sunuyordu.

Brown araştırması, babaların ebeveynlik davranışlarında ve duyarlılık seviyelerinde sosyoekonomik düzey ve etnik, kültürel faktorler nedenli farklılıklar gözlemlendiğini ve farklı demografilerde araştırmaların yapılmasının önemine de değinmekteydi. Bu öneri elbette Türkiye bağlamında da ele alınması gereken ve araştırılması faydalı alanlardan.

SONUÇ:

Güvenli bağlanma, bebeği kimin beslediğinden, kimin daha çok vakit geçirdiğinden çok, ebeveyn-bebek arasında duygusal bağın hangi yetişkin veya yetişkinler ile ve nasıl kurulduğunu referans alır.

Bağlanma, bebeğin sinyallerinin ve ihtiyaclarının okunabilmesi ve bebeğin ebeveyni yanında güvende hissetmesi sürecidir.

Dolayısıyla, bağlanma figürü, bebekle daha çok vakit geçiren yetişkin değil, bebekle en nitelikli etkileşimi kuran (oyun ve keşife de saha tanıyan) ve bebeğin “huzurlu limanı” ya da güvenli üssü olabilen kişi ve/ya kişilerdir. Bilimsel araştırmaların da gösterdiği üzere, çoklu bağlanma veya baba ile eşzamanlı bağlanma, pekala mümkün olabilmektedir ve sağlıklıdır (Schaffer, 1964, Bretherton 2010, Brown 2012, Condon 2013).

Bu araştırmaların ortak sonucuna göre ilişkide nicelik değil nitelik ağır basmaktadır. Bu açıdan, boşanmış ailelerde de ayrı evde yaşayan ebeveyn ile bu ilişkinin sürdürülebileceği sonucu çıkarılabilmektedir. Özetle, hamilelik-doğum anından itibaren annenin ve babanın bebek ile bağının tesisi sayesinde bebeğin sağlıklı gelişimi ve ruh sağlığı desteklenmektedir (8). Ülkemizde bu konuda bilimsel araştırmalar, toplumsal farkındalık çalışmaları ve daha çok babanın çocuğunun yaşamında aktif rol alması, her açıdan elzem birer adım olacaktır.

Aslıhan Tokgöz Onaran, www.dronaran.com/APITurkiye
İletişim: +90 537 699 29 46 / DrOnaran@gmail.com

NOTLAR
1. Bu istatistiksel veri, Türkiye’de babalık üzerine gerçekleştirilen en kapsamlı araştırma olan Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV, 2017) raporuna dayanmaktadır. Kaynak: https://bernardvanleer.org/tr/news/results-of-study-on-fatherhood-launched-in-turkey/

2. Bu makalenin amacı, 1958-2018 yılları arasında yapılan başlıca bilimsel araştırmaların sonuçlarını özetlemek ve baba-bebek bağlanması üzerine temel bir bilimsel kaynakça paylaşmaktır. Kapsamlı bilgi için kaynakçada belirtilen yayınlara ulaşılabilir.

3. Bu bulgu, Prof. Dr. Güler Fişek yönetimindeki “Türkiye’de İlgili Babalık ve Belirleyicileri” başlıklı AÇEV (2017) araştırma raporuna dayanmaktadır. Bu araştırma, ülke çapında 51 ilde 3325 babaya ulaşarak halen sahadaki en kapsamlı disiplinlerarası çalışmadır. Araştırmaya göre şu tespitler yapılmıştır:
“Türkiye’de babaların %57’si çocuklarıyla hiç oyun oynamıyor.
Babaların %50’si çocuklarına hiç hikaye okumuyor.
Babaların %36’sı çocukların bezini hiç değiştirmiyor.
Babaların %35’i okul faaliyetlerine hiç katılmıyor.”
Kaynak: https://bernardvanleer.org/tr/news/results-of-study-on-fatherhood-launched-in-turkey/
AÇEV rapor özeti: http://ilkisbabalik.acev.org/wp-content/uploads/2017/06/ilgilibabalikyoneticiozeti.08.06.17.web_.pdf ve “İlk İş Babalık” toplumsal inisiyatifi hakkında bilgi için: http://ilkisbabalik.acev.org/#farkindalik-calismalari

4. Makale yazarı Aslıhan Tokgöz Onaran, metinde geçen araştırmanın yapıldığı Clark University’de 2009-2011 yılları arasında öğretim görevlisi olarak bulunmuş, “Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları, Kültürel Kuram ve ulusaşırı iletişim” alanlarında dersler vermiştir.

5. “Boylamsal (longitudinal) çalışma,” bir örneklemden belirlenmiş zaman aralıklarında en az iki defa veri toplayarak yürütülen çalışma anlamına gelmektedir. Dr. Geoffrey Brown’ın Clark University’deki boylamsal araştırması aynı katılımcı babalar ile bebekleri 1 ve 3 yaşlarındayken yapılan gözlemlerden alınan verilere dayanmaktadır. (Brown, Geoffrey, Mangelsdorf S, Neff C, “Father involvement, paternal sensitivity, and father-child attachment security in the first 3 years,” Journal of Family Psychology, 2012 421-30)

6. Attachment Parenting’in “Bilgi edinimi ile hazırlık” ilkesi, hamilelik, doğum ve ebeveynlik dönemlerine anne-baba olarak bilgi edinerek hazırlanmayı önerir. Bu süreç, ebeveyn-çocuk ilişkisinde şablonlardan uzak durmayı, bilimsel bakıştakine benzer bir sorgulamayı, çeşitli ve yetkin kaynaklardan yaşamboyu öğrenmeye açık olmayı içerir. Detaylı bilgi için bakınız: Barbara Nicholson & Lysa Parker, Attached at the Heart (2013), 31-64 ve Aslıhan Onaran: http://www.attachmentparentingturkiye.com/attachment-parenting-nedir/

7. “Bilgi/güç” kavramı, bu makalede, Fransız Düşünür-Psikolog Michel Foucault ve İngiliz filozof Francis Bacon’un (1561-1626) bu bağlamdaki çalışmalarından yola çıkarak kullanılmaktadır. 20. Yüzyılın önemli düşünürlerinden Foucault, bilimdeki bazı baskıcı yönlendirmeleri ve normal/anormal kategorizasyonunu eleştirmişti. ‘Bilgi, sorgulanmadan yüceltildiğinde bir toplumsal kontrol mekanizmasına dönüşür’ fikrini de savunmaktaydı.

8. Bebeğin/çocuğun yaşamında babanın yokluğu veya vefatı nedeniyle baba ile bağ tesis edilemeyen durumlarda, anne ile güvenli bağın sürdürülmesi, annenin bu dönemde kendi duygu regulasyonu için gereken desteği alması bebek için çok önemlidir. Diğer yandan, anneye ek olarak ya da anne-baba olmadığı zaman, bebeklerin büyükbabaları, büyükanneleri veya diğer aile üyeleri ile çoklu/eşzamanlı bağlanma deneyimleyebildiği, Schaffer & Emerson (1964) çalışmasında da gösterildiği üzere mümkün olabilmektedir. Bu konuda yeni bilimsel araştırmalar ve ülkemize özgü bulgular önemli olacaktır.

BİLİMSEL KAYNAKÇA
(Bağlanma Kuramı/Baba-Bebek Bağlanması üzerine KAYNAKLAR)

Ainsworth, Mary (1963), “The Development of infant-mother interaction among the Ganda” B. M. Foss (ed) Determinants of Infant Behavior. NY: Wiley, 67-104.

Ainsworth, Mary (1967), Infancy in Uganda. Baltimore: Johns Hopkins University Press.

Ainsworth, Mary & Wittig, B.A. (1969), “Attachment and the Exploratory Behaviour of One-Year-Olds in a Strange Situation.” B. M. Foss (ed), Determinants of Infant Behaviour (vol 4), London: Methuen, 113-136.

Ainsworth, Mary. D. S., & Bowlby, J. (1991), “An ethological approach to personality development.” American Psychologist, 46, 331-341.

Bowlby, John. (1958). “The nature of the child’s tie to his mother.” International Journal of Psychoanalysis, 39, 350-371.

Bowlby, John. (1969). Attachment and loss: Attachment. Vol. 1. New York: Basic Books (2.ed 1982).

Bretherton, Inge (2010), “Fathers in attachment theory and research: a review,”
Early Child Development and Care, 180:1-2, 9-23.

Brown, Geoffrey, Mangelsdorf S, Neff C (2012), “Father involvement, paternal sensitivity, and father-child attachment security in the first 3 years,” Journal of Family Psychology, 421-30.

Condon, John et al (2013), “A longitudinal study of father-to-infant attachment: antecedents and correlates”, Journal of Reproductive and Infant Psychology Volume 31, 15-30.

Fişek, Güler, “Türkiye’de İlgili Babalık ve Belirleyicileri” Anne Çocuk Eğitim Vakfı Araştırma Raporu, 2017, http://ilkisbabalik.acev.org/wp-content/uploads/2017/06/ilgilibabalikyoneticiozeti.08.06.17.web_.pdf

Grossman, K., Grossman K. E., Kindler, H., Zimmerman P. (2008). “A wider view of attachment and exploration: The Influence of Mothers and Fathers on the development of psychological security from infancy to young adulthood.” J. Cassidy & P.R. Shaver eds., Handbook of Attachment: Theory, Research and Clinical Applications (2nd ed, pp 857-879), NY: Guilford Press.

Kotelchuck, M (1972), The Nature of the Child’s Tie to His Father. Doktora Tezi, Harvard University, Cambridge, MA, ABD.

Kotelchuck, M (1976), “The Infant’s Relationship to the Father: Experimental Evidence.” Lamb, M.E., ed. The Role of the Father in Child Development. NY: Wiley, 329-344.

Lamb, M.E (1976), “Interactions between two-year-olds and their mothers and fathers.” Psychological Reports 38: 447-450.

Lamb, M.E (2002). “Infant-Father Attachments and their impact on child development.” Tamis LeMonda, CS; Cabrera, N. eds. Handbook of Father Involvement: Multidisciplinary Perspectives. NJ: Erlbaum: 93-117.

Main, M. & Hesse, E. (1990), “Parents’ Unresolved Traumatic Experiences are Related to Infant Disorganized Attachment Status.” M. T. Greenberg, Cicchetti & Cummings (Eds.), Attachment in the Preschool Years. Chicago: Univ. of Chicago Press, 161-182.

Main, M., Kaplan K., Cassidy J. (1985), “Security in Infancy, Childhood and Adulthood: A Move to the Level of Representation.” In Inge Breterthon and E. Waters (eds), Growing Points of Attachment Theory and Research (50), Serial No. 209 (1-2), 66-104. Chicago: Univ. of Chicago Press.

Nicholson, Barbara & Parker, Lysa (2013), Attached at the Heart. FL: HCI.

Noh NI, Yeom H-A, “Development of the Korean Paternal-Fetal Attachment Scale (K-PAFAS)”, Asian Nursing Research (2017), http://dx.doi.org/10.1016/j.anr.2017.05.001

Phares, V, Rojas et al, “Including Fathers in Clinical Interventions for Children and Adolescents.” Lamb, ME, ed. The Role of the Father in Child Development, 5th ed. NY: Wiley, 2010, 459-485.

Pleck, JH. “Paternal Involvement” Lamb, ME, ed. The Role of the Father in Child Development, 5th ed. NY: Wiley, 2010, 67-107.

Sagi A, Lamb ME, Gardner W. “Relations between strange situation behavior and stranger sociability among infants on Israeli kibbutzim.” Infant Behavior and Development 1986: 9, 271-282.

Sarkadi A, Kristiansson R, Oberklaid F, Bremberg S. “Father’s Involvement and Children’s Developmental Outcomes: A systematic review of longitudinal studies.” Acta Paediatrica. 2008: 97: 153-158.

Schaffer, H. R., & Emerson, P. E. (1964). “The development of social attachments in infancy.” Monographs of the Society for Research in Child Dev. 1-77.

Sears, William, S.M, Doğal Ebeveynlik (Önsöz: Devecigil, N., Çev. A. Birkan), Doğan Kitap: 2011

Sroufe, Alan et al, “Attachment and development: A prospective, longitudinal study from birth to adulthood.” Attachment & Human Development, Aralık 2005; 7(4): 349 – 367

Verrisimo M, Santos AJ et al, “Quality of attachment to father and mother and number of reciprocal friends.” Early Child Development and Care 2011: 181 (1), 27-38.

Verschueren K, Marcoen E. “Representation of Self and Socioemotional Competence in Kindergartners: Differential and Combined Effects of Attachment to Mother and Father.” Child Development 1999: 70, 183-201.

Görsel: Aslıhan Onaran

YAZAR Hakkında:
Aslıhan Tokgöz Onaran, “Uluslararası Doğal Ebeveynlik/Attachment Parenting API Türkiye Platformu” akredite Kurucu-Lideridir. Uzun yıllar ABD’de akademisyen ve sivil toplum lideri olarak görev almış, Brown ve Clark University gibi önde gelen kurumlarda öğretim görevlisi olarak, “Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları ve Kültürel Kuram” alanlarında dersler ve konferanslar vermiştir. Lisans eğitimini, Boğaziçi Universitesi’nde tamamlamıştır (Yabancı Dil Eğitimi, 1997). Doktora ve yükseklisans derecelerini tam burslu olarak Brown Universitesi’nde tamamlamış, ABD’de alanında en başarılı doktora tezi ödülüne (2010, Ralph Henry Gabriel Prize for Best Dissertation) aday gösterilmiştir. Multidisipliner Doktora Yeterlilik Alanları: Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları, İletişim, Kültürel Kuram-Amerikan Etüdleri, Azınlık Edebiyatı. Onaran, yurtdışında 15 yıl akademisyenliğin ardından 2014 sonbaharında eşi ve çocukları ile beraber Türkiye’ye dönmüş ve akabinde, dünyanın en önde gelen ebeveyn destek STK’larından olan Attachment Parenting International’dan “API Lideri” uluslararası akreditasyonunu almıştır.
API Türkiye Platformu Lideri olarak her ay halka açık doğal ebeveynlik-aileiçi iletişim destek çemberleri sunmaktadır. Kurucusu olduğu ZenWorld International Farkındalık Akademisi bünyesinde, kurumsal-bireysel eğitimler ve expat-göçmen aile desteği sunmaktadır. Eğitimlerini Türkçe veya İngilizce olarak, yüz yüze ve online seçenekler ile tüm Türkiye’ye ve yurtdışına sunabilmektedir. Detaylı bilgi için: http://www.dronaran.com/hakkimda/ *BIO in English: http://www.dronaran.com/about-dr-onaran-english/